Dadabhai Naoroji

¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­नÖÖî¸üÖê•Öß

      ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡ÕÓ न­ÖÖî¸üÖê•Öß “ÖÖ •Ö­´Ö 4 ÃÖ¯™ëüÓ, 1825 »ÖÖ ¯ÖÖ¸ü¿Öß ãúकु™ãÓüÓ²ÖÖŸÖ —ÖÖ»ÖÖ.  ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¾ÖµÖÖ“µÖÖ 10 ¾µÖÖ ¾ÖÂÖßÔ ¾Ö›üß»ÖÖÓ“ÖÖ ´Ö韵Öæ   —ÖÖ»ÖÖ.  ãú¿Ö֐ÖÏ ²Öã¤Ëü¬Öß´Öãôêû ×¿ÖÖÖ ²ÖÖê›üÖÔ­Öê ŸµÖÖÓ­ÖÖ ˆ““Ö ×¿ÖÖÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÖšü׾֝µÖÖ“Öê šü¸ü×¾Ö»Öê. ŸµÖÖ­ÖÓŸÖ¸ü  ×¿ÖÖÖ ´ÖÖê±úŸÖ †ÃÖÖ¾Öê ¾Ö ŸÖê †Ö¾Ö›üß­ÖãÃÖÖ¸ü ‘ÖêêŸÖÖ µÖÖ¾Öê †ÃÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ŸµÖÖÓ“µÖÖ ´Ö­ÖÖŸÖ ×­Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»ÖÖ.   ×¿ÖÖÖ ¯ÖãÖÔ —ÖÖ»µÖÖ¾Ö¸ü   ŸµÖÖÓ­Öß    ‹»Ö×±úÙü­Ö úÖò»Öê•ÖÖŸÖ ŸÖŸ¾Ö–ÖÖ­Ö ¾Ö Ö×ÖŸÖ Æê ×¾ÖÂÖµÖ ×¿Öú×¾Ö»Öê.   µÖÖ ×¾Ö¤üµÖÖ»ÖµÖÖŸÖᯙ ŸÖê ¯Ö×Æü»Öê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ×¿ÖÖú ÆüÖêŸÖê.  †¬µÖÖ¯Ö­ÖÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü ŸµÖÖÓ­Öß ÃÖÖ´ÖÖו֍ú úÖµÖÖÔŸÖ ³ÖÖÖ ‘ÖêŸÖ»ÖÖ.  –ÖÖ­Ö ¯ÖÏÃÖÖ¸üú ´ÖÓ›üôûÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö­ÖÖ êú»Öß.  áÖß-׿ց֝ÖÖ“ÖÖ ¯Öã¸üÍúÖ¸ü êú»ÖÖ.  ×¾Ö¬Ö¾ÖÖ ×¾Ö¾ÖÖÆüÖ»ÖÖ ¯ÖÏÖêŸÃÖÖÆü­Ö פü»Öê.  ¬ÖÖ×ü´Ô֍ú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ê껵ÖÖ,  ŸÖÃÖê“Ö ²ÖÖò´²Öê †ÃÖÖê×ÃÖ‹¿Ö­Ö, ¯ÖÖ¸ü¿Öß •Öߴ֏ÖÖ­ÖÖ ¾Ö †»²Öü™Ôü ×´Ö¿Ö­Ö“Öß Ã£ÖÖ¯Ö­ÖÖ êê»Öß. 

    1885  ´Ö¬µÖê ­ÖÖêú¸üß ÃÖÖê›æü­Ö ‹úÖ Óú¯Ö­Öß“Öê ŸÖê ³Ö֐ÖߤüÖ¸ü ²Ö­Ö»Öê.  Óú¯Ö­Öß´ÖÖü±ÔúŸÖ  ŸÖê ‡Ó»ÖÓ›ü»ÖÖ Öê»Öê.  ŸÖê£Öᯙ ŸÖß­Ö ¾ÖÂÖÖÔ“µÖÖ ¾ÖÖß־µÖÖŸÖ ‡Ó»ÖÓ›ü´Ö¬Öᯙ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ¾Ö ¸üÖ•Ö׍úµÖ ÃÖÓãÖÖÓ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ×´Öôû×¾Ö»Öß.  ײÖÎ×™ü¿Ö ¯ÖÖ»ÖÔ´ÖÓê™ü“µÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖßÃÖ´ÖÖê¸ü ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ †Ö×£Öԍú ¯Ö׸üÛã֟Öß“Öê ×“Ö¡ÖÖ êú»Öê.  '‡Ó»ÖÓ›ü´Ö¬µÖê ‡ÔÙü ‡Ó×›üµÖÖ †ÃÖÖê×ÃÖ‹¿Ö­Ö'  µÖÖ ÃÖÓãÖê“Öß Ã£ÖÖ¯Ö­ÖÖ êú»Öß.  ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †Ö»µÖÖ¾Ö¸ü ´ÖãÓ²Ö‡Ô, ´Ö¤ÎÖÃÖ, ú»Öú¢ÖÖ µÖê£Öê ŸµÖÖ“µÖÖ ¿Ö֏ÖÖ ÃÖã¹ý êú»µÖÖ.  1875 ´Ö¬µÖê ŸÖê ´ÖãÓ²Ö‡Ô ´ÖÆüÖ¯ÖÖ׻֍êúŸÖ ×­Ö¾Ö›æü­Ö †Ö»Öê. ײÖÎ×™ü¿Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öê †Ö×£Öԍú ¾Ö ­Öîן֍ú ¿ÖÖêÂÖÖ ú¿ÖÖ ¯ÖύúÖ¸êü ú¸üŸÖ †ÖÆêüê µÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ´ÖÖÓ›ü»Öê.   30 •Öæ­Ö 1917 ¸üÖê•Öß ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡ÕÓ“ÖÖ ´Ö韵Öæ —ÖÖ»ÖÖ.

 ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡ÕÓ“Öê ¸üÖ•Ö׍úµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü  :-  ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­ÖÖî¸üÖê•Öß µÖÖÓ“µÖÖ ¸üÖ•Ö׍úµÖ •Öß¾Ö­ÖÖ“Öß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ Ã¡Öß-×¿ÖÖÖ µÖÖ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖꓵÖÖ úÖµÖÖÔ¯ÖÖÃÖæ­Ö“Ö —ÖÖ»Öß ŸµÖÖÓ­Öß ¯ÖÏŸµÖêú  ¸üÖ•Ö׍úµÖ ¯ÖÏ¿­ÖÖ“ÖÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡µÖ¯ÖÖê ×¾Ö“ÖÖ¸ü êú»ÖÖ.  ŸµÖÖÓ“µÖÖ ´ÖŸÖê, ¸üÖ™üÒßµÖ ÃÖ³Öê“Öê êê¾Öôû ¸üÖ•Ö׍úµÖ ²ÖÖ²ÖàÓ“ÖÖ Ã¾ÖߍúÖ¸ü ú¸üÖ¾ÖÖ ŸµÖÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú, †Ö×£Öԍú, ¬ÖÖ×ü´Ô֍ú µÖÖ ÃÖ´ÖõÖÖÓ­Ö´Öãôêû  †Ö¯ÖÖ †Ö¯Ö»Öê ´Öãôû ˆ¤üˤüß™üµÖ- þָüÖ•µÖÖ“Öê ÃÖÖ¬µÖ ú¹ý ¿ÖúÖÖ¸ü ­ÖÖÆüß.  µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏ£Ö´ÖŸÖ: ¸üÖ™üÒßµÖ ÃÖ³Öê­Öê þָüÖ•µÖÖ“ÖÖ“Ö ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üÖ¾ÖÖ.  †ÃÖê ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ“Öê ´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê.  ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¸üÖ•Ö׍úµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖŸÖ ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤ü, ÃÖ­Ö¤ü¿Ö߸ü ´Ö֐ÖÔ, ŸÖÃÖê“Ö ­Öîן֍ú ´Öã»µÖ µÖÖÓ“ÖÖ ¯ÖÏÖ´Ö㏵ÖÖ­Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü êê»ÖÖ Öê»ÖÖ †ÖÆêü .  ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¸üÖ•Ö׍úµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖ“Öß šüôûú ¾Öî׿Ö™üµÖê ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´Ö֝Öê †ÖÆêüŸÖ.

1)       ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤ü  :-  ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ“µÖÖ ¸üÖ•Ö׍úµÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÓ“Öê ¾ÖÖÔ­Ö ¸üÖ•Ö׍úµÖ ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤ü †ÃÖê êú»Öê •ÖÖŸÖê.  ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ¸üÖ•Ö׍úµÖ ˆ¤Öü¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üÖ“Öê †Ö¤üµÖ ¯ÖϾ֟Öԍú ´ÆüÖæ­Ö ŸµÖÖÓ­ÖÖ †ÖêôûÖ»Öê •ÖÖŸÖê.

ŸµÖÖÓ“Ö ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤ü ÆüÖ  ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖꓵÖÖ ˆ¤Ëü¤êü¿ÖÖ­Öê ¯ÖÏê׸üŸÖ —ÖÖ»Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.  ´ÆüÖæ­Ö ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üÖ“Öê ¬µÖêµÖ ÆüÖêŸÖê.  ¿ÖŒŸÖ߯ÖϵÖÖêÖ ÆüÖ •Ö¸üß ¸üÖ•µÖÖ“ÖÖ †Ö¾Ö¿µÖú ³ÖÖÖ †ÃÖ»ÖÖ ŸÖ¸üß ŸÖÖê ¸üÖ•µÖÖ“ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ÆüÖê¾Öæ ¿ÖúŸÖ ­ÖÖÆüß.  ¸üÖ•µÖÖ“ÖÖ †Ö¬ÖÖ¸ü ­µÖÖµÖ ¾Ö ×­ÖŸÖß †ÃÖ»ÖÖ ¯ÖÖ×Æü•Öê.

¾µÖŒŸÖß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡Ö  :-  ¾µÖŒŸÖß“µÖÖ ÃÖ¾ÖÖÕӐÖßÖ ×¾ÖúÖÃÖÖÃÖÖšüß ŸÖÃÖê“Ö ¾µÖŒŸÖß»ÖÖ Ã¾ÖÖŸÖӡ֯֝Öê ¾Ö “ÖÖӐֻÖê •Öß¾Ö­Ö •ÖÖŸÖÖ µÖꝵÖÖÃÖÖšüß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ †Ö¾Ö¿µÖú †ÖÆêü.  ´ÆüÖæ­Ö ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß †Ö¯Ö»µÖÖ ¯ÖÏ´Ö֝Öê“Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖê»ÖÖÆüß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡Ö ¤üµÖÖ¾Öê †¿Öß †ÖÖÏÆüß ³Öæ´ÖߍúÖ ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ­Öß ´ÖÖÓ›ü»Öß.  µÖÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖ´Öãôêê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖêŸÖ •Ö²ÖÖ²Ö¤üÖ¸üß“Öß •ÖÖ×Ö¾Ö ¾Ö ¯ÖÏÖ´ÖÖם֍úŸÖê“ÖÖ ³ÖÖ¾Ö ×­Ö´ÖÖÔÖ ÆüÖê¾Öæ ¿Öêú»Ö.

­µÖÖµÖ  :-  ײÖΙüß¿Ö ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ­Öê ÃÖ­Ö¤üß ÃÖê¾Öú ´ÆüÖæ­Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öß ­Öê´ÖÖæú ú¸üŸÖÖÓ­ÖÖ ³Öê¤ü³ÖÖ¾Ö ú¹ý ­ÖµÖê.  ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¤ü•ÖÖÔ ¾Ö ¯ÖÖ¡ÖŸÖê“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¹ý­Ö ¾µÖŒŸÖß»ÖÖ ­ÖÖêú¸üß“Öß ÃÖÓ¬Öß ×¤ü»Öß ¯ÖÖ×Æü•Öê.

úÖµÖ¤êü´ÖÓ›üôûÖŸÖ ¯ÖÏןÖ×­Ö¬Öߟ¾Ö :-  ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß úÖµÖ¤êü ú¸üŸÖÖÓ­ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖꓵÖÖ ‡“”ûÖ †ÖúÖӁÖÖ •Ö֝Öæ­Ö ‘ÖêÖê †Ö¾Ö¿µÖú †ÖÆêü.  µÖÖÃÖÖšüß ×²ÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ ×²ÖΙüß¿Ö ¯ÖÖ»ÖÔ´ÖëÓ™ü´Ö¬µÖê ¯ÖÏןÖ×­Ö¬Öߟ¾Ö ¤üµÖÖ¾Öê.  ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯ÖÏןÖ×­Ö¬ÖàÓ“µÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÓ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¹ý­Ö µÖÖêµÖ ú¸ü »ÖÖ¾ÖÖ¾Öê ׍Óú¾ÖÖ ‡ŸÖ¸ü ¬ÖÖê¸üÖ šü¸ü¾ÖÖ¾Öê †ÃÖê ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ“Öê ´ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê.  ŸÖÃÖê“Ö ×²ÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß »Öú¸üÖ¾Ö¸ü êê»ÖÖ •Ö֝ÖÖ¸üÖ Ö“ÖÔ ú´Öß ú¸üÖ¾ÖÖ †¿Öß †ÖÖÏÆüß ³Öã´ÖߍúÖ ´ÖÖÓ›ü»Öß.  †Ö×Ö †Ö¯Ö»Öê ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üß ¥ü™üߍúÖê­Ö ïÖ™ü êú»ÖÖ.

2)      ×²ÖΙüß¿Ö ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ¾Ö¸ü ×™üúÖ   :-  (1) ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß êú»Ö껵ÖÖ ¿ÖÖêÂ֝ÖÖ´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖÖ Ö׸ü²Ö ؍úÓ¾ÖÖ ¤ü׸ü¤üÎß ²Ö­Ö»Öß.    (2) ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö¾ÖÖ­ÖÖÓ­ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“ÖÖ †­Öã³Ö¾Ö ­ÖÃÖ»µÖÖ´Öãôêû  ŸÖê “ÖÖӐֻµÖÖ¯ÖύúÖ¸êü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ­Ö ÃÖÖÓ³ÖÖôæû  ¿ÖúŸÖ ­ÖÖÆüß.  ´ÆüÖæ­Ö ײÖΙüß¿Ö ÃÖ¢ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓÃÖÖšüß ¿ÖÖ¯Ö šü¸üŸÖ †ÖÆêü.  †¿Öß ×™üúÖ êú»Öß.  (3)  ײÖΙüß¿Ö †×¬ÖúÖ-µÖÖÓ“ÖÖ ¥ü™üߍúÖê­Ö ÃÖӍãú×“ÖŸÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“ÖÖ †ÖÆêü.  ŸÖê êú¾Öôû †Ö¯Ö»µÖÖ Ã¾ÖÖ£ÖÖÔ“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¸üŸÖÖŸÖ.  ´ÆüÖæ­Ö ײÖΙüß¿Ö †×¬ÖúÖ-µÖÖÓ“µÖÖ Ã¾ÖÖü£Öá ¾Ö “Öî­Ö߯֝ÖÖ¾Ö¸ü ×™üüúÖ êê»Öß.  (4)  ײÖΙüß¿Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ •Ö­ÖŸÖê¯ÖÏ´Ö֝Öê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ¤êüŸÖ ­ÖÖÆüß.  ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖê¾Ö¸ü †­µÖÖµÖ ¾Ö †ŸµÖÖ“ÖÖ¸ü ú¸üŸÖÖŸÖ.  ×¾ÖÂÖ´ÖŸÖê“Öß ¾Ö֐֝Öæú ¤êêŸÖÖŸÖ.  ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ, ÃÖ´ÖŸÖÖ, ­µÖÖµÖ Æüß ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üß ŸÖŸ¾Öê êú¾Öôû †Ö¯Ö»µÖÖ (ŸµÖÖÓ­Öß) ¤êüê¿ÖÖŸÖ“Ö šêü¾Ö»Öß †¿Öß ×™üúÖ êú»Öß.

3)     ¿ÖáÖÖ“µÖÖ †Ö¬ÖÖ¸üÖ¾Ö¸ü ÃÖ¢ÖÖ :-    ×²ÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öß ´Ö­Öê ­Ö Ø•ÖúŸÖÖ ²Ö»Ö ؍úÓ¾ÖÖ ¿ÖáÖÖ“µÖÖ †Ö¬ÖÖ¸üÖ¾Ö¸ü ÃÖ¢ÖÖ •ÖÖÃŸÖ úÖôû ×™üúŸÖ ­ÖÖÆüß.  †¿Öß ×™üúÖ ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ­Öß êú»Öß.  ´ÆüÖæ­Ö ײÖΙüß¿ÖÖÓ“µÖÖ µÖÖ ×­ÖŸÖß´Öãôêû ­ÖÖ¸üÖ•Ö —ÖÖ»Ö껵ÖÖ ­ÖÖî¸üÖê•ÖßÓ­Öß êú»Öß.  ´ÆüÖæ­Ö ײÖΙüß¿ÖÖÓ“µÖÖ µÖÖ ×­ÖŸÖß´Öãôêû ­ÖÖ¸üÖ•Ö —ÖÖ»Ö껵ÖÖ ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ­Öß •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ ÃÖÓ‘Ö™üßŸÖ ú¸üµÖÖ“ÖÖ ¯Öϵ֟­Ö êú»ÖÖ.

4)     ¸üÖ•Ö׍úµÖ ¾Ö ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ¯Öϐ֟Öß  :-   ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ­Öß ×²ÖΙüß¿ÖÖÓ“µÖÖ ÃÖÖ´ÖÏÖ•µÖ¾ÖÖ¤üß ¬ÖÖê¸üÖÖ¾Ö¸ü ×™üúÖ êú»Öß.  ´ÖÖ¡Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ¾Ö ¸üÖ•Ö׍úµÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ÆüÖꝵÖÖÃÖ ´Ö¤üŸÖ —ÖÖ»Öß.  ´ÆüÖæ­Ö ŸµÖÖÓ­ÖÖ ¾Ö¸ü¤üÖ­ÖÆüß ´ÖÖ­Ö»Öê.

ײÖΙüß¿ÖÖÓ“µÖÖ ¸üÖ•Ö¾Ö™üß´Öãôêû ¤êü¿ÖÖŸÖᯙ †×­Öšü ¹ýœüß, ¯Ö¸ÓüÓ¯Ö¸üÖ ­Ö™ü ÆüÖꝵÖÖÃÖ ´Ö¤üŸÖ —ÖÖ»Öß.  þÖÖŸÖÓ¡µÖ, ÃÖ´ÖŸÖÖ, ²ÖÓ¬ÖãŸÖÖ ¾Ö ­µÖÖµÖ µÖÖ »ÖÖêú¿ÖÖÆüß“µÖÖ “ÖÖ¸ü ŸÖŸ¾ÖÖÓ“Öß †ÖêôûÖ —ÖÖ»Öß.  µÖÖ ŸÖŸ¾ÖÖÓ´Öãôêû ˆ¤üÖ¸ü´ÖŸÖ¾ÖÖ¤üß ¥ü™üߍúÖê­Ö ×­Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»ÖÖ.  ´ÆüÖæ­Ö ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ­Öß ×²ÖΙüß¿ÖÖÓ×¾ÖÂÖµÖß †Ö¯Ö»Öß ×­ÖšüÖ Æüß ¾µÖŒŸÖ êú»Öß.

5)     ÃÖ­Ö¤ü׿ָü “Öôû¾Öôû  :-    ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ“µÖÖ »ÖÖêú¿ÖÖÆüß ŸÖŸ¾ÖÖÓ¾Ö¸ü ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ †»µÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖÓ­Öß ÃÖ­Ö¤ü¿Öᯙ ´Ö֐ÖÖÔ“ÖÖ Ûþ֍úÖ¸ü êú»ÖÖ.  µÖÖŸÖ ÎúÖÓŸÖß ‹ê¾Ö•Öß ˆŸÎúÖÓŸÖ  ´Ö֐ÖÖÔ­Öê þָüÖ•µÖ ×´Öôû×¾Ö»µÖÖ¾Ö¸ü ³Ö¸ü ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ.  ÃÖ­Ö¤ü¿Öᯙ ´Ö֐ÖÖÔŸÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ´Ö֐֝µÖÖ ´ÖÖ­µÖ †ÃÖÖ¾ÖµÖÖÃÖ Æü¾µÖÖ.  †Ö¯Ö»Öß ´Ö֐֝Öß ×úŸÖß ­µÖÖµÖ¯ÖæÖÔ †ÖÆêü Æêü ¯Ö™ü¾Öæ­Ö ¤êüµÖÖ“ÖÖ ¯Öϵ֟­Ö †Ö¯ÖÖ ú¸üÖ¾ÖµÖÖÃÖ Æü¾ÖÖ.  Æêü  ¿ÖŒµÖ ­Ö —ÖÖ»µÖÖÃÖ Ã¾Ö¤êü¿Öß, ²Ö×ÆüúÖ¸ü ¾Ö ¸üÖ™üÒßµÖ ×¿ÖÖÖ µÖÖ ÃÖÖ¬Ö­ÖÖÓ¤Ëü¾ÖÖ¸êü þָüÖ•µÖÖ“Öê ¬µÖêµÖ ÃÖÖ¬µÖ ú¸üµÖÖ“ÖÖ ¯Öϵ֟­Ö ú¸üÖ¾ÖÖ.

†¿ÖÖ ¯ÖύúÖ¸êü ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ­Öß ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖê¯ÖÖÃÖæ­Ö ¸üÖ•Ö׍úµÖ ÃÖã¬ÖÖ¸üÖê“Öß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ êú»Öß.  µÖÖꐵֆµÖÖꐵ֟Öê“ÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸ü ú¹ý­Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ ÃÖÓ‘Ö™üßŸÖ ú¸üµÖÖŸÖ ´ÖÆü¢¾Ö¯ÖæÖÔ ³Öã״֍úÖ ²Ö•ÖÖ¾Ö»Öß.  þָüÖ•µÖÖ“ÖÖ ´Öã»Ö´ÖÓ¡Ö  ŸµÖÖÓ­Öß •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ ×¤ü»ÖÖ.  µÖÖ¾Ö¹ý­Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¸üÖ•Ö׍úµÖ úÖµÖÖÔ“Öß †ÖêôûÖ ¯Ö™üŸÖê.  ¸üÖ•Ö׍úµÖ “Öôû¾Öôû ÃÖ­Ö¤ü׿ָü ´Ö֐ÖÖÔ­Öê“Ö “ÖÖ»ÖÖ¾Öß.

¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­ÖÖî¸üÖê•Öß µÖÖÓ“Öê †ÖÛ£Öԍú ×¾Ö“ÖÖ¸ü  :-  

¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ µÖÖÓ­Öß  ' Property and British rule in India'   µÖÖ ÖÏÓ£ÖÖŸÖ †Ö×£Öԍú ×¾Ö“ÖÖ¸ü ´ÖÖÓ›ü»Öê.  µÖÖŸÖ ×²ÖΙüß¿Ö ¿ÖÖÃÖ­ÖÖ“µÖÖ “Öæ׍ú“µÖÖ ¬ÖÖê¸üÖÖ´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¤üÖ׸ü¤üÎ ×­Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»Öê. ŸµÖÖÓ“µÖÖ †Ö×£Öԍú ¿ÖÖêÂ֝ÖÖ´Öãôêû“Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖ»ÖÖ †Ö×£Öԍú ×¾ÖÂÖ´ÖŸÖÖ ¤üÖ׸ü¤üÎµÖ ×­Ö´ÖÖÔÖ ÆüÖꝵÖÖ“Öß úÖ¸üÖê ¯Öãœüᯙ ¯ÖÏ´Ö֝Öê  :-

1)       ‡Ó»ÖÓ›ü´Ö¬Öᯙ ´ÖÖ»Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü¯ÖêšêüŸÖ †Ö»ÖÖ  ŸµÖÖ´Öãôêû  ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ »Ö‘Ö㈤üµÖÖêÖ¬ÖÓ¤êü ²ÖÓ¤ü ¯Ö›ü»Öê.

2)     ×¾Ö¤êü¿Öß ´ÖÖ»Ö ¤êü¿Öß ´ÖÖ»ÖÖ¯ÖêÖÖ ˆŸéúšü ¤ü•ÖÖÔ“ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.  ŸÖÖê ú´Öß Øú´ÖŸÖßŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ ×´ÖôûŸÖ †ÃÖê.  ´ÆüÖæ­Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ×²ÖΙüß¿Ö ´ÖÖ»ÖÖ“Öß ´Ö֐֝Öß ¾ÖÖœü»Öß.  ŸµÖÖ“ÖÖ ¯Ö׸üÖÖ´Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ˆ¤üµÖÖêÖÖÓ¾Ö¸ü —ÖÖ»ÖÖ.

3)     ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ˆ¤üµÖÖêÖ¬ÖÓ¤êü ²ÖÓ¤ü ¯Ö›ü»µÖÖ´Öãôêû  ŸÖ¹ýÖ¾ÖÖÔ ²ÖêúÖ¸ü —ÖÖ»ÖÖ.

4)     ˆ¤üµÖÖêÖ¬ÖÓ¤êü ²ÖÓ¤ü ¯Ö›ü»µÖÖ­ÖÓŸÖ¸ü ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß †Ö¯Ö»µÖÖ ¾ÖßÖæÓ“µÖÖ ØúÓ´ÖŸÖß ¾ÖÖœü×¾Ö»µÖÖ.

5)     ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ×²ÖΙüß¿Ö »ÖÖêúÖÓ“ÖÖ ¯ÖÖÖ¸ü ¾Ö ŸµÖÖÓ­ÖÖ ×¤ü»Öê •Ö֝ÖÖ¸êü ×­Ö¾Öé¢Öß ¾ÖêŸÖ­Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖæ­Ö ‡Ó»ÖÓ›üú›êü •ÖÖ¾Öæ »Ö֐ֻÖê.

6)     ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ³ÖÖÓ›ü¾Ö»ÖÖÓ¾Ö¸ü ײÖΙüß¿ÖÖÓ“Öê ¾Ö“ÖÔÃ¾Ö ×­Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»Öê.

7)    ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß †­Öêú ¾ÖßÖæÓ¾Ö¸ü ´ÖÖêšüµÖÖ¯ÖÏ´Ö֝ÖÖŸÖ ú¸ü »ÖÖ¾Ö»ÖÖ.

8)     ײÖΙüß¿Ö ­ÖÖêú¸ü¤üÖ¸üÖÓ­ÖÖ “Öî­Öß •Öß¾Ö­Ö •ÖÖŸÖÖ µÖÖ¾Öê µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÖÖ¸üÖ¾µÖŸÖß׸üŒŸÖ ‡ŸÖ¸ü ÃÖãÖÃÖÖêµÖß ×¤ü»µÖÖ •ÖÖŸÖ.  ÆüÖ ÃÖ¾ÖÔ Ö“ÖÔ ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ ×ŸÖ•ÖÖê׸üŸÖæ­Ö êú»ÖÖ •ÖÖ‡Ô.

     †¿ÖÖ ¯ÖύúÖ¸êü  ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ ´Ö֐ÖÖÕÓ­Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê ¿ÖÖêÂÖÖ êú»Öê.  ¾µÖÛŒŸÖ¯ÖÏ´Ö֝Öê“Ö ¤êü¿ÖÖ»ÖÖÆüß ú•ÖÔ ²ÖÖ•ÖÖ¸üß êê»Öê. ¯Ö׸üÖÖ´Öß ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¤üÖ׸ü¤üÎµÖ ×­Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»Öê.

†Ö×£Öԍú ˆŸÃÖÖ¸üÖ \ ¿ÖÖêÂ֝ÖÖ“ÖÖ ×ÃÖ¬¤üÖÓŸÖ  :-  ( Economic Drain Theory)

­ÖÖî¸üÖê•Öß µÖÖÓ­Öß †Ö×£Öԍú ˆŸÃÖÖ¸üÖÖ“µÖÖ ×ÃÖ¬¤üÖÓŸÖÖŸÖ ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ­Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê êú»Öê»Öê ¿ÖÖêÂÖÖ ¾Ö ŸµÖÖÓ“Öê ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ †Ö×£Öԍú ¯Ö׸üÛã֟Öß¾Ö¸ü ŸµÖÖÓ“µÖÖ —ÖÖ»Ö껵ÖÖ ¯Ö׸üÖÖ´ÖÖÓ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ êú»ÖÖ.  ײÖÎ×™ü¿Ö ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ ´Ö֐ÖÖÔ­Öê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê †Ö×£Öԍú ¿ÖÖêÂÖÖ ú׸üŸÖ †ÖÆêü.  ŸµÖÖ´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ­ÖÖ †Ö×£Öԍú ÃÖӍú™üÖ»ÖÖ ŸÖÖëÓ›ü ¤üµÖÖ¾Öê »ÖÖÖŸÖ †ÖÆêü.

1.       ײÖÎ×™ü¿Ö ÃÖ¢Öê“Öê ¯Ö׸üÖÖ´Ö  :-  ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß ¾µÖÖ¯ÖÖ¸ü ú¸üŸÖÖ ú¸üŸÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ †Ö¯Ö»Öß ÃÖ¢ÖÖ ¯ÖÏãÖÖ×¯ÖŸÖ êú»Öß.  µÖÖ ÃÖ¢Öê“ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ŸµÖÖÓ­Öß †Ö¯Ö»µÖÖ ¤êü¿ÖÖ“Öê ¾Öî³Ö¾Ö ¾Ö ÃÖÓ¯Ö®ÖŸÖÖ ¾ÖÖœü׾֝µÖÖÃÖÖšüß êú»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.  ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê ¿ÖÖêÂÖÖ ú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖÓ­ÖÖ ŸµÖÖÓ“Ö ¥ü™üߍúÖê­Ö þÖÖü£Öá ¾Ö ÃÖӍãã×“ÖŸÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖ“ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.

2.      »ÖÖò›üÔ ú—ÖÔ­Ö  :-  »ÖÖò›üÔ ú—ÖÔ­Ö †ÃÖê ´ÆüÖŸÖ †ÃÖê úß , "Ö†Ö¯ÖÖ ×²ÖÎ×™ü¿Ö ÃÖ´ÖÏÖ•µÖÖ“ÖÖ ‡ŸÖ¸ü úÖÆüß ³ÖÖÖ †Ö¯ÖÖ Ö´ÖÖ¾Ö»ÖÖ ŸÖ¸ü  “ÖÖ»Öæ ¿Öêú»Ö ´ÖÖ¡Ö ØÆüÓ¤ãüãÖÖ­Ö ÆüÖ “Öêú Ö´ÖÖ¾Öã ­ÖµÖê" µÖÖ ú—ÖÔ­Ö“µÖÖ  ¾ÖÖŒµÖÖ¾Ö¹ý­Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öß ÃÖÓ¯Ö®Ö †Ö×£Öԍú ¯Ö׸üÛã֟Öß »ÖÖÖŸÖ µÖêŸÖê.  ŸÖÃÖê“Ö ×²ÖÎ×™ü¿Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê ú¸üŸÖ †ÃÖ»Öê»Öê †Ö×£Öԍú ¿ÖÖêÂÖÖ Ã¯Ö™ü ÆüÖêŸÖê.  ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ­ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ×¾ÖÂÖµÖß ×ŸÖ¸üÍúÖ¸ü ÆüÖêŸÖÖ.  Æêü ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ­Öß †Ö¯Ö»µÖÖ ÖÏÓ£ÖÖŸÖ ­Ö´Öã¤ü êú»Öê †ÖÆêü.

3.            ‡Ó»ÖÓ›ü´Ö¬Öᯙ †Öî¤üµÖÖêא֍ú ÎúÖÓŸÖß“Öê ¯Ö׸üÖÖ´Ö   : -      17 ¾µÖÖ ¿ÖŸÖúÖŸÖ ‡Ó»ÖÓ›ü´Ö¬µÖê †Öî¤üµÖÖêא֍ú ÎúÖÓŸÖß —ÖÖ»Öß.   Æüß֓Ö×»ÖŸÖ µÖÓ¡ÖÖ“Öß •Ö֐ÖÖ ²ÖÖ¯֓Ö×»ÖŸÖ µÖÓ¡ÖÖ­Öê ‘ÖêŸÖ»Öß.  ´ÖÖêšü´ÖÖêšêü ˆ¤üµÖÖêÖ¬ÖÓ¤êü ¾ÖÖœü»Öê.  úÖ¸üÖÖ­µÖÖÃÖÖšüß »Ö֐֝ÖÖ¸üÖ ú““ÖÖ ´ÖÖ»Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖæ­Ö ×­ÖµÖÖÔŸÖ ÆüÖêŸÖ †ÃÖê,  ÆüÖ ´ÖÖ»Ö †»¯Ö¤ü¸üÖŸÖ Ö¸êü¤üß êú»ÖÖ •ÖÖ‡Ô.  ŸµÖÖ´Öãôêû  ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¿ÖêŸÖú-µÖÖÓ“Öê ¿ÖÖêÂÖÖ ÆüÖê¾Öæ »Ö֐ֻÖê.  ¿ÖêŸÖß“Öê ˆŸ¯Ö®Ö ú´Öß ÆüÖê‰ú »Ö֐ֻÖê.  ¯Ö׸üÖÖ´Öß ˆ¯ÖÖÃÖ´ÖÖ¸ü, ãú¯ÖÖêÂ֝Ö, ¤üÖ׸ü¤üÎ †¿ÖÖ ÃÖ´ÖõÖÖ ×­Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»µÖÖ.                                                                     

                   ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß ú´ÖßŸÖ ú´Öß ¾ÖêôûÖŸÖ ¾Ö ú´ÖßŸÖ ú´Öß ÁÖ´ÖÖŸÖ ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´Ö֝ÖÖ¾Ö¸ü ˆŸ¯ÖÖ¤ü­Ö ú¹ý­Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ×¾ÖúÎßÃÖÖšüß †ÖÖ»ÖÖ.   ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“ÖÖ ´ÖÖ»Ö Ã¾ÖÃŸÖ †Ö×Ö ÃÖã²Öú †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ´ÖÖ»ÖÖ“Öß ´Ö֐֝Öß ¾ÖÖœü»Öß.  ŸµÖÖ´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ »Ö‘Ö㈤üµÖÖêÖ¬ÖÓ¤üµÖÖ¾Ö¸ü ×¾Ö¯Ö׸üŸÖ ¯Ö׸ü¸üÖÖ´Ö —ÖÖ»Öê.  ¤üÖ׸ü¤üÎ, ²ÖêúÖ¸üß, ­Öîן֍ú ¿ÖÖêÂÖÖ µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ ÃÖ´ÖõÖÖ úִ֐ÖÖ¸üÖÓÃÖ´ÖÖê¸ü ×­Ö´ÖÖÔÖ —ÖÖ»µÖÖ †¿ÖÖ ¯ÖύúÖ¸êü ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ­Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê †Ö×£Öԍú ¿ÖÖêÂÖÖ êú»Öê.

4.       ú¸üÖÓ¤Ëü¾ÖÖ¸êü †Ö×£Öԍú ¿ÖÖêÂ֝֠ :-      ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ­Öß Ã¾ÖŸÖ:“µÖÖ †Ö×£Öԍú úÖµÖ¤üµÖÖÃÖÖšüß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ´ÖÖ»ÖÖÓ¾Ö¸ü ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´Ö֝ÖÖŸÖ ú¸üÖ“Öß †ÖúÖ¸üÖß  êê»Öß.  ŸµÖÖ´Öãôêû •Ö­ÖŸÖê“Öê †Ö×£Öԍú ¿ÖÖêÂÖÖ ÆüÖê¾Öæ »Ö֐ֻÖê.  ú¸ü »ÖÖ¤üÖê ¾Ö ¿ÖÖêÂÖÖ ú¸üÖê µÖÖŸÖ ±ú¸üú †ÖÆêü.

     ¾ÖßÖæÓ¯ÖÏ´Ö֝Öê“Ö ‘Ö¸ü¯Ö™Ëü™üß, ¸üßÖÖ¯Ö™Ëü™üß ×¿ÖÖÖú¸ü †¿ÖÖ ú¸üÖÓ¯ÖÖÃÖæ­Ö ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß ³Ö¸ü¯Öæ¸ü  ÃÖÓ¯Ö¢Öß •Ö´ÖÖ êú»Öß.  ´ÖÖ¡Ö ŸµÖÖ ¯ÖÏ´Ö֝ÖÖŸÖ •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ Æü¾µÖÖ †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ÃÖãÖÃÖÖê‡Ô ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ú¹ý­Ö פü»µÖÖ ­ÖÖÆüߟÖ.  ŸµÖÖ´Öãôêû ÆüÖ»Ö֏Öß“Ö •Öß¾Ö­Ö •ÖÖÖ¾Öê »Ö֐ֻÖê.

5.       ¤ãüÆêü¸üß ¿ÖÖêÂ֝֠ :-  ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ“µÖÖ ´ÖŸÖê, ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ­Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê ¤ãüÆêü¸üß ¿ÖÖêÂÖÖ êú»Öê.  ú´ÖßŸÖ ú´Öß ØúÓ´ÖŸÖßŸÖ ú““ÖÖ´ÖÖ»Ö ×¾ÖúŸÖ ‘ÖêŸÖ»ÖÖ ¾Ö ŸÖµÖÖ¸ü —ÖÖ»Öê»ÖÖ ´ÖÖ»Ö •ÖÖßÖßŸÖ •ÖÖÃŸÖ ØúÓ´ÖŸÖßŸÖ ×¾Öæú­Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê ¤ãüÆêü¸üß ¿ÖÖêÂÖÖ êú»Öê.

       ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ´ÖÖ»ÖÖ“Öß ŸÖã»Ö­ÖÖ ×²ÖÎ×™ü¿Ö ´ÖÖ»ÖÖ¿Öß ÆüÖê¾Öæ ¿ÖúŸÖ ­Ö¾ÆüŸÖß.  ú´Öß-þÖÃŸÖ ¾Ö ÃÖã²Öú ´ÖÖ»Ö ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü¯ÖêšüêŸÖ ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ­Öß †ÖÖ»µÖÖ´Öãôêû ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ˆ¤üµÖÖêÖ¬ÖÓ¤êü  ²ÖÓ¤ü ¯Ö›ü»Öê.  ˆ¤üµÖÖê•ÖúÖÓ“Öê ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ ²Öã›üÖ»Öê.  ¿ÖêŸÖú¸üß ú•ÖÔ²ÖÖ•ÖÖ¸üß ²Ö­Ö»Öê ŸÖ¹ýÖÖÓ“ÖÖ ¾ÖÖÔ ²ÖêúÖ¸ü —ÖÖ»ÖÖ.  ÁÖß´ÖÓŸÖ †×¬Öú ÁÖß´ÖÓŸÖ ²Ö­Ö»Öê ŸÖ¸ü Ö׸ü²Ö †×¬Öú Ö׸ü²Ö ²Ö­Ö»Öê.  ŸµÖÖ´Öãôêû ײÖΙüß¿ÖÖÓ“µÖÖ úÖôûÖŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ­ÖÖ †Ö×£Öԍú  ¿ÖÖêÂ֝ÖÖ´Öãôêû Æü»ÖÖ׏֓Öê •Öß¾Ö­Ö •ÖÖÖ¾Öê »Ö֐ֻÖê.

     ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß ´ÖÖêšüµÖÖ ¯ÖÏ´Ö֝ÖÖŸÖ Ã¾ÖŸÖ:“µÖÖ ÃÖãÖÃÖÖêµÖßÃÖÖšüß ¾Ö †×¬ÖúÖ-µÖÖÓ“µÖÖ ¯ÖÖÖ¸üÖÃÖÖšüß ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ“µÖÖ ×ŸÖ•ÖÖê¸üߟÖæ­Ö ¯ÖîÃÖÖ Ö“ÖÔ êú»ÖÖ.  ŸÖÃÖê“Ö ¸üÖ•µÖ úÖ¸ü³ÖÖ¸ü “ÖÖ»Ö׾֝µÖÖÃÖÖšüß †Ö¯Ö»µÖÖ ¤êü¿ÖÖŸÖæ­Ö ú•ÖÔ ¹ý¯ÖÖ­Öê ¯ÖîÃÖÖ †ÖÖ»ÖÖ.  µÖÖ ú•ÖÖÔ“Öß ¯Ö¸üŸÖ±êú›ü ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖêú›æü­Ö ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß ŸµÖÖ´Öãôêû  ³ÖÖ¸üŸÖ ¤êü¿Ö ú•ÖÖÔ“µÖÖ ÖÖ‡ÔŸÖ »ÖÖê™ü»ÖÖ Öê»ÖÖ.

6.       ­Öîן֍ú ¿ÖÖêÂ֝֠ -:   ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ“µÖÖ ´ÖŸÖê, ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß êú¾Öôû ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê †Ö×£Öԍú ¿ÖÖêÂÖÖ êú»Öê ­ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ­Öîן֍ú ¿ÖÖêÂ֝ÖÆüß êú»Öê.  Æüß ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ¥ü™üß­Öê †×ŸÖ¿ÖµÖ ÖÓ³Ö߸ü ²ÖÖ²Ö †ÖÆêü.  Æêüê ŸµÖÖÓ­Öß Ã¯Ö™ü êú»Öê.   ˆ¤üÖ.  ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖᯙ ¾Ö׸üšü ¯Ö¤êü µÖã¸üÖê×¯ÖµÖ­Ö »ÖÖêúÖÓÃÖÖšüß šêü¾Ö»Öß •ÖÖŸÖ ¾Ö׸üšü ¯Ö¤üÖ¾Ö¸ü úÖ´Ö ú¸üÖÖ¸êü Æêü †×¬ÖúÖ¸üß ÃÖê¾ÖÖ×­Ö¾Öé¢Öß­ÖÓŸÖ¸ü  ´ÖÖµÖ¤êü¿Öß  •ÖÖŸÖ  ŸµÖÖ´Öãôêû †Ö´Ö“Öê †Ö×£Öԍú ¿ÖÖêÂÖÖ ÆüÖꝵÖÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö ŸµÖÖÓ“ÖÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ׍úµÖ †­Öã³Ö¾Ö, ŸµÖÖÓ­ÖÖ †ÃÖ»Öê»Öê úÖµÖ¤üµÖÖ“Öê –ÖÖ­Ö, úÖî¿Ö»µÖ Æêü  Æüß ŸµÖÖÓ“µÖÖÃÖÖê²ÖŸÖ •ÖÖŸÖ.  ŸµÖÖ´Öãôêû µÖÖ †×¬ÖúÖ-µÖÖÓ“ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ­Ö¾ÆüŸÖÖ.  ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“Öê Æêü ¬ÖÖê¸üÖ ´ÆüÖ•Öê ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê ­Öîן֍ú ¿ÖÖêÂÖÖ ÆüÖêŸÖê.

×¾Ö“ÖÖ¸üÖÓ“Öê ´Ö㻵ִÖÖ¯Ö­Ö \¯Ö׸üÖÖ  -:¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ“µÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÓ“ÖÖ ¯ÖϳÖÖ¾Ö †ÃÖӏµÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ­Ö֐Ö׸üúÖÓ¾Ö¸ü ¯Ö›ü»Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ.  ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ÃÖÖ¸üµÖÖ  "×­ÖþÖÖ£ÖßÔ †Ö×Ö ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö׭֍ú úÖµÖÖÔ»ÖÖ ¯ÖãÖÔŸÖ: ¾ÖÖÆæü­Ö ‘ÖêŸÖ»Öê»ÖÖ ¤ãüÃÖ¸üÖ ´Ö֝ÖæÃÖ †Ö¯ÖÖ ¯ÖÖ×Æü»Öê»ÖÖ ­ÖÖÆüß"  †ÃÖê ˆ¤ËüÖÖ¸ü ¾Öê²Ö¸ü›ü­Ö µÖÖÓ­Öß úÖœü»Öê.  ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡ÕÓ­Öß ¸üÖ™üÒßµÖ ³ÖÖ¾Ö­ÖÖ •ÖŸÖ­Ö ú¹ý­Ö ŸµÖÖÓ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ êú»ÖÖ.  ­Ö¾µÖÖ µÖãÖÖ“µÖÖ “Öôû¾Öôûß“Öê ¯ÖÏ£Ö´Ö ¯ÖÖ‰ú»Ö ŸµÖÖÓ­Öß ™ü֍ú»Öê.  ŸµÖÖÓ“ÖÖ ´Ö֐ÖÔ úÖ™êü¸üß ÆüÖêŸÖÖ.  ´ÖÖ¡Ö ØÆü´ÖŸÖß­Öê ´Ö֐ÖÔ úÖœü»ÖÖ.  ŸµÖÖÓ“Öê ×¾Ö“ÖÖ¸ü ¾Ö úŸÖãÔŸ¾ÖÖ´Öãôêû †Ö¬Öã׭֍ú ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ­ÖꟵÖÖÓ­Öß ŸµÖÖÓ­ÖÖ Öã¹ý ´ÖÖ­Ö»Öê ´ÆüÖæ­Ö“Ö ŸµÖÖÓ­ÖÖ   'ׯ֟ÖÖ´ÖÆü' ´ÆüÖæ­Ö †ÖêôûÖ»Öê •ÖÖŸÖê.  ׿ց֝ÖÖŸÖæ­Ö ŸµÖÖÓ­Öß •Ö­ÖŸÖê»ÖÖ ÆüŒúÖ“Öß •Ö֝Öß¾Ö ú¹ý­Ö ¤êüµÖÖÃÖÖšüß †ÖÖÏÆü ¬Ö¸ü»ÖÖ ŸÖÖê ׿ց֝ÖÖ“ÖÖ ¤üÖ¤üÖ³ÖÖ‡Ô ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ“ÖÖ ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ¾Ö¸ü ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ ÆüÖêŸÖÖ.  ŸµÖÖÓ“µÖÖ ×¾ÖÂÖµÖß †Ö¤ü¸üÖ“Öß ³ÖÖ¾Ö­ÖÖÆüß ÆüÖêŸÖß.  úÖ¸üÖ ײÖΙüß¿ÖÖÓ´Öãôêû     ¤üê¿ÖÖŸÖ  ÃÖÖ´ÖÖו֍ú ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ÆüÖêŸÖᯙ µÖÖ¾Ö¸ü ŸµÖÖÓ“ÖÖ ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ ÆüÖêŸÖÖ.  ´ÖÖ¡Ö †Ö×£Öԍú ˆŸÃÖÖ¸üÖÖ“µÖÖ ×ÃÖ¤Ëü¬ÖÖÓŸÖÖ´Öãôêûê  ŸµÖÖÓ“Öê ײÖÎ×™ü¿ÖÖÓ×¾ÖÂÖµÖß †Ö×£Öԍú ²ÖÖ²ÖŸÖßŸÖ “ÖÖӐֻÖß ´ÖŸÖê ­Ö¾ÆüŸÖß Æêü Ã¯Ö™ü ÆüÖêŸÖê.  ײÖΙüß¿ÖÖÓ­Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖÖÓ“Öê †Ö×£Öԍú ¾Ö ­Öîן֍ú ¿ÖÖêÂ֝֠ êú»Öê.  ´ÆüÖæ­Ö þָüÖ•µÖÖ“ÖÖ ´ÖÓ¡Ö ×¤ü»ÖÖ.  ¸üÖ•ÖÖ ¸üÖ´Ö ´ÖÆüÖê­Ö¸üÖµÖ µÖÖÓ“Öê“Ö úÖµÖÔ ­ÖÖî¸üÖê•ÖàÓ­Öß ¯Öãœêü “ÖÖ»Ö×¾Ö»Öê.  ´ÆüÖæ­Ö ŸµÖÖÓ­ÖÖ 'ׯ֟ÖÖ´ÖÆü' ÃÖÓ²ÖÖê¬Ö»Öê •ÖÖŸÖê.