Information Technology ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¾Ö ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ
´ÖÖ×ÆüŸÖß ¾Ö ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ
›üÖò.
¿Öã³ÖÖÓÖß ¸üÖšüß ,
¸üÖ•µÖ¿ÖÖÃ¡Ö ×¾Ö³ÖÖÖ¯ÖÏ´ÖãÖ,
ÁÖß´ÖŸÖß ¯Ö.ú.úÖê™êü“ÖÖ ´Ö×Æü»ÖÖ ´ÖÆüÖ×¾ÖªÖ»ÖµÖ, ³ÖãÃÖÖ¾Öôû.
†Ö¬Öã×Öú µÖãÖ
Æêü ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¾Ö ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“Öê µÖãÖ †ÖÆêü. ´ÖÖ×ÆüŸÖß ´ÖÖÖ¾Öß •Öß¾ÖÖÖ“ÖÖ †×¾Ö³ÖÖ•µÖ
‘Ö™üú †ÖÆêü. ´ÖÖÖ¾ÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏÖדÖÖ úÖôûÖ¯ÖÖÃÖãÖ ŸÖê †Ö•ÖŸÖÖÖÖµÖŸÖ ´ÖÖÖ¾Öß
•Öß¾ÖÖÖŸÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß»ÖÖ ´ÖÆüŸ¾Ö †ÖÆêü. ´ÖÖ×ÆŸÖß“Öê †ÖÙ£Öú, ÃÖÖ´ÖÖוÖú,
¸üÖ•ÖúßµÖ ¾Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ ×¾ÖúÖÃÖÖ¿Öß •Ö¾Öôû“Öê ÖÖŸÖê †ÖÆêü. ´ÖÖÆüߟÖß †Ö×Ö ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ´Öãôêû ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ
´ÖÖêšêü ²Ö¤ü»Ö —ÖÖ»Öê †ÖÆêü.
´ÖÖÆüߟÖß µÖÖ ¿Ö²¤üÖ“Öß ¾µÖ㟯֢Öß 'Forma'
(±úÖò´ÖÖÔ) †Ö×Ö ' Formatio'
(±úÖ¸ü´ÖÖ׿ֆÖê) µÖÖ ¤üÖêÖ »Öò™üßÖ ¿Ö²¤üÖ¯ÖÖÃÖæÖ —ÖÖ»Öß †ÖÆêü. ¤üÖêÆüß
¿Ö²¤üÖ“ÖÖ †£ÖÔ '–ÖÖÖ' Øú¾ÖÖ '²ÖÖŸÖ´Öß' †ÃÖÖ †ÖÆêü.
¤ãü¸ü¤ü¿ÖÔÖ¯ÖÖÃÖãÖ
³ÖÏ´ÖÖ¬¾ÖÖֵ߯ÖÕŸÖ ÃÖ¾ÖÔ•ÖÖ ´ÖÖ×ÆŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ú¸üߟÖ
†ÃÖŸÖÖŸÖ. •µÖÖ»ÖÖ ÃÖÓÖÖúÖ“Öê ¯ÖÏÖ£Ö×´Öú –ÖÖÖ †ÖÆêü. ŸÖÖê ¾µÖŒŸÖßÆüß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü þ֟Ö: ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê. פü¾ÖÃÖêפü¾ÖÃÖ •ÖÖ •Ö¾Öôû µÖêŸÖ
†ÖÆêü. µÖÖŸÖæÖ“Ö '»ÖÖê²Ö»Ö Û¾Æü»Öê•Ö' (Global Village) “Öß ÃÖÓú»¯ÖÖÖ †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †Ö»Öß.
ŸÖÖ¸ü×¾Ö¸üÆüßŸÖ ÃÖÓ¯ÖÏêÂÖÖ
(Communication) ÆüÖêŸÖ †ÖÆêü.
µÖÖ
µÖãÖÖ“ÖÖ •ÖÖ¤ãü‡Ô “Ö´ÖŸúÖ¸ü ´ÆüÖ•Öê ´ÖÖÆüߟÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ÆüÖêµÖ. ´ÖÖÆüߟÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖÖê ´ÖÖÖ¾ÖÖ“µÖÖ
ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Öú •Öß¾ÖÖÖŸÖ ¾Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖŸÖ ²Ö¸üß“Ö ÃÖã¬ÖÖ¸üÖÖ ‘Ö›ü¾ÖæÖ †ÖÖ»Öß
†ÖÆêü.
´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ´ÆüÖ•Öê ´ÖÖ×ÆüŸÖß“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß ‹ú¡Ößú¸üÖ, ´ÖÖ×ÆüŸÖß¾Ö¸ü
êú»Öê»Öß ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ÃÖÖšüÖ, ´ÖÖ×ÆüŸÖß“Öß ‹úÖ ×šüúÖÖÖÆæüÖ ¤ãüÃÖ·µÖÖ
ךüúÖß êú»Öß ¤êü¾ÖÖÖ ‘Öê¾ÖÖÖ µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏ×ÎúµÖê»ÖÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ
´ÆüÖŸÖÖŸÖ.
´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ÃÖÓÖÖßµÖ •ÖÖôêû,
ÆüÖ›Ôü¾Öꆸü, ÃÖÖò°ü™ü¾Öꆸü, ‡Ó™ü¸üÖê™ü ‡. ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö †ÃÖŸÖÖê.
ÃÖ¬µÖÖ †Öêú ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖúßµÖ úÖµÖÖÔ»ÖµÖÖŸÖ µÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü êú»ÖÖ •ÖÖŸÖê.
µÖÖ´Ö¬µÖê ÃÖÓÖÖúßµÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß ÃÖÓÖÖúßµÖ †×³ÖµÖÖÓסÖúß ¾Ö²Ö ×¾ÖúÃÖÖ,
ŸÖÖÓסÖú †Ö¬ÖÖ¸ü µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ †Öêú ÖÖê™üß ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü †ÃÖŸÖÖŸÖ. úÖ¸üÖ
µÖÖ ÃÖ¾ÖÖÔ“ÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö ´ÖÖÆüߟÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ¿Öß
†ÖÆêü.
´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“Öß ¾µÖÖµÖÖ:-
·
ÃÖÓÖÖúÖ¾¤üÖ¸êü ´ÖÖÆüߟÖß“Öß
¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ú¸üÖê ´ÆüÖ•Öê ´ÖÖÆüߟÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ÆüÖêµÖ.
·
´ÖÖÆüߟÖß¾Ö¸ü ÃÖÓÖÖú,
‡»ÖꌙÒüÖò×ÖŒÃÖ, ¤ãü¸üÃÖÓ“ÖÖ¸ü ´ÖÖ¬µÖ´Öê µÖÖÃÖÖ¸üµÖÖ ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ´ÖÖ±ÔúŸÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ
ú¹ýÖ ŸÖß †ÓúßµÖ †£Ö¾ÖÖ ‡ŸÖ¸ü þֹý¯ÖÖŸÖ ×¾ÖŸÖ¸üßŸÖ ú¸üÖê ´ÆüÖ•Öê ´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ÆüÖêµÖ.
´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ Æêü ÃÖ¾ÖÔ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Öú ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ †ÖÆêü. ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖŸÖ
ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü ²ÖÖ²Öß ÃÖÓÖÖú, ‡Ô ´Öê»Ö, ‡Ó™ü¸üÖê™ü, †ò×Ö´Öê¿ÖÖ, ¾Ö»›Ôü ÃÖÓ¯ÖêÏÂÖÖ
‡. ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ÆüÖêŸÖÖê.
´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ úÖµÖªÖ“Öê þֹý¯Öü :-
´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ úÖµÖ¤üµÖÖ“Öê þֹý¯Ö ¯Öãœü߻֯ÖÏ´ÖÖÖê ÃÖÖÓÖŸÖÖ µÖêŸÖÖŸÖ.
†)
×ÖÖÖê׿֋²Ö»Ö ‡Ã™ãü´Öë™üÃÖË †òŒ™ü 1881 ´Ö¬Öᯙ ú»Ö´Ö 13 †¾ÖµÖê •µÖÖ»ÖÖ
×ÖÖÖê׿֋²Ö»Ö ‡Ã™Òü´Öê™ü †ÃÖê ´Æü™ü»ÖÓ •ÖÖŸÖÓ ŸµÖÖ»ÖÖ ÆüÖ úÖµÖ¤üÖ »ÖÖÖæ
ÖÖÆüß.
²Ö)
¯ÖÖò¾Ö¸ü †Öò±ú †ò™üÖßÔ úÖµÖ¤üÖ 1882 µÖÖŸÖᯙ ú»Ö´Ö 14 †¾ÖµÖê •µÖÖ»ÖÖ
¯ÖÖò¾Ö¸ü †Öò±ú †ò™üÖß Ôü ´Æü™ü»ÖÓ •ÖÖŸÖÓ, ŸµÖÖ»ÖÖ ÆüÖ úÖµÖ¤üÖ »ÖÖÖæ
ÖÖÆüß.
ú)
³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ™ÒüÙü úÖµÖ¤üÖ 1882 †¾ÖµÖê
ú»Ö´Ö 3 µÖÖŸÖ ™ÒüÙü “Öß ¾µÖÖµÖÖ †ÃÖæÖ ŸµÖÖ»ÖÖ »ÖÖÖæ ÖÖÆüß.
ݟ )
‡Ó×›üµÖÖ ÃÖŒÃÖê¿ÖÖ †òŒ™ü 1925 ´Ö¬Öᯙ ú»Ö´Ö (2) µÖÖÖãÃÖÖ¸ü ‡“”ûÖ (×¾Ö»Ö)
µÖÖ“Öß ¾µÖÖµÖÖ †ÃÖæÖ ŸµÖÖ»ÖÖ ŸÖÖê »ÖÖÖæ ÖÖÆüß.
‡)
ãÖÖ¾Ö¸ü ´ÖÖ»Ö´Ö¢ÖꓵÖÖ ×¾ÖÎúß“ÖÖ ú¸üÖ¸ü †£Ö¾ÖÖ ŸµÖÖ“Öê ú¾ÆêüµÖÃÖ
µÖÖ»ÖÖ ÆüÖ úÖµÖ¤üÖ »ÖÖÖæ ÖÖÆüß.
±ú) ëú¦ü
ÃÖ¸üúÖ¸üÖê •Öß úÖÖ¤ü¯Ö¡Öê ÃÖ¸üúÖ¸üß Öò—Öê™ü ´ÆüÖæÖ †×¬ÖÃÖæ×“ÖŸÖ êú»Öß
†ÖÆêüŸÖ ŸµÖÖÓÖÖ ÆüÖ úÖµÖ¤üÖ »ÖÖÖæ ÖÖÆüß. µÖÖ úÖµÖªÖŸÖß»ÖµÖ ú»Ö´Ö ¤üÖêÖ´Ö¬µÖê
úÖ´¯µÖã™ü¸ü áÖÖêŸÖ, úÖ´¯µÖã™ü¸ü µÖÓ¡ÖÖÖ †Ö×Ö Öê™ü¾ÖÔú µÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß
ŸÖ¯Ö×¿Ö»Ö ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. µÖÖ׿־ÖÖµÖ ú»Ö´Ö 2(‹Ö) µÖÖ´Ö¬µÖê ÃÖÖµÖ²Ö¸ü
†ò¯Ö»Öê™ü ™üÒß¾µÖãÖ»Ö µÖÖ“µÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü úÖê²Ö§ü»Ö ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öß
†ÖÆêü. ×›ü•Öß™ü»Öü ×ÃÖÖÏê“Ö¸ü, ‡»ÖꌙÒüÖò×Öú ¸êüúÖò›Ô, Öò—Öê™ü †ÃÖê
ÃÖÓÖÖúÖ¿Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü µÖÖ úÖµÖªÖ“µÖÖ úÖêŸÖ †ÖÖµÖÖŸÖ †Ö»Öê
†ÖÆêüŸÖ.
´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ“ÖÖ ×¾ÖúÖÃÖ :-
³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öê ´ÖÖ•Öß ¯ÖÓŸÖ¯ÖϬÖÖÖ ¸üÖ•Öß¾Ö ÖÖÓ¬Öß µÖÖÓÖß ¤êü¿ÖÖŸÖ
¯Ö×Æü»µÖÖÓ¤üÖ ÃÖÓÖÖú ÎúÖÓŸÖß ‘Ö›ü¾ÖæÖ †ÖÖ»Öß. ŸµÖÖÖÓŸÖ¸ü ´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ Öê¡ÖÖŸÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖ“Öß ¾ÖÖ™ü“ÖÖ»Ö •ÖÖê´ÖÖÖê ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öß.
ŸµÖÖ´Öãôêû“Ö †Ö•Ö ³ÖÖ¸üŸÖ ¯ÖÏÖŸÖß“µÖÖ
פü¿ÖêÖê ¾ÖÖ™ü“ÖÖ»Ö ú¸üßŸÖ †ÖÆêü. ¸üÖ•Öß¾Ö ÖÖÓ¬Öß µÖÖÓ“ÖÖ 20 †ÖòÖÙü ÆüÖ
•Ö´ÖפüÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ×¤ü¾ÖÃÖ ´ÆüÖæÖ ÃÖÖ•Ö¸üÖ ú¸üµÖÖŸÖ µÖêŸÖÖê.
–ÖÖÖ, ×¾Ö–ÖÖÖ, ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ µÖÖ Öê¡ÖÖŸÖ •Ö¸ü †Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ ÖŸÖß
†ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü“Ö †Ö•Ö †Ö¯ÖÖ µÖÖ Ã¯Ö¬Ö쓵ÖÖ µÖãÖÖŸÖ ´ÖÖêúôûÖ À¾ÖÖÃÖ ‘Öê‰ú
¿ÖúŸÖÖê. ÃÖÓÖÖúÖÖê †Ö¯Ö»Öê ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“Öê •ÖÖôêû •ÖÖ³Ö¸ü
¯ÖÃÖ¸ü×¾Ö»Öê †ÖÆêü †ÃÖê ¯ÖÏŸµÖêúÖ“µÖÖ ŸÖÖë›æüÖ ‹êúÖ¾ÖµÖÖÃÖ ×´ÖôûŸÖê.
¯Ö¸ÓüŸÖã ¯ÖÏŸµÖÖÖŸÖÆüß ÃÖÖ´ÖÖµÖ ´ÖÖÖæÃÖ ŸµÖÖ“ÖÖ †Öã³Ö¾Ö ‘ÖêŸÖ †ÖÆêü.
ÃÖÓÖÖú ÃÖ¾ÖÔ úÖ´Öê †“Öæú ¾Ö ú´Öß ¾ÖêôûÖŸÖ úÃÖê úÖµÖ ú¸üŸÖÖŸÖ ? †ÃÖÖ
¯ÖÏ¿Ö ˆ³ÖÖ ¸üÖÆüŸÖÖê ¯ÖÖ ŸÖê“Ö ŸµÖÖ“Öê ¾Öî׿Ö™êü †ÖÆêü.
´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖŸÖ ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê •ÖÖôêû ‡Ó™ü¸üÖê™ü“Öê
†ÖÆêü. †Ö•Ö ŸµÖÖ“ÖÖ ×¾ÖßÖÖ¸ü ±úÖ¸ü ´ÖÖêšüÖ †ÖÆêü, ŸµÖÖ´Öãôêû •ÖÖ †Ö¯Ö»µÖÖ
´ÖãšüßŸÖ †Ö»µÖÖÃÖÖ¸üÖê ³ÖÖÃÖŸÖê. ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“µÖÖ µÖãÖÖŸÖ †Ö¯ÖÖ
‡Ó™ü¸üüÖê™ü¾¤üÖ¸êü •ÖÖÖŸÖᯙ ãúšü»ÖßÆüß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¾Ö –ÖÖÖ ÖÖÖ¬ÖÖÔŸÖ ‹ú
úôû ¤üÖ²ÖæÖ ×´Öôû¾Öæ ¿ÖúŸÖÖê. †Ö•Ö ¿ÖÖÃÖúßµÖ úÖ´ÖúÖ•Ö ¤êüÖᯙ ´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ׸üŸÖ †ÖÆêü. ¿ÖÖÃÖÖ ÃŸÖ¸üÖ¾Ö¸üᯙ ÃÖ¾ÖÔ ÃÖê¾ÖÖ“ÖÖ »ÖÖ³Ö
•ÖÖŸÖê»ÖÖ †×ŸÖ¿ÖµÖ “ÖÖÓÖ»µÖÖ ¯ÖÏúÖ¸êü ¤êüµÖÖÃÖÖšüß ëú¦ü ¾Ö ¸üÖ•µÖ
¿ÖÖÃÖÖÖÖê †Ö¬ÖÖ¸ü úÖ›Ôü •ÖÖÃÖÖ´ÖÖµÖÖ“ÖÖ †×¬ÖúÖ¸ü, ÃÖêŸÖæ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ëú¦ü,
‡ Ö¾ÆüÖÔÃÖ ‡ŸµÖÖ¤üß ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ ÖÏÖ´Ö ÃÖê¾ÖÖ ëú¦ü µÖÖÃÖÖ¸üÖê ´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ׸üŸÖ ×¾Ö×¬Ö ¯ÖÏú»¯Ö ¸üÖ²Ö¾Ö»Öê. †Ö¯Ö»µÖÖ ¸üÖê•Ö“µÖÖ
•Öß¾ÖÖÖŸÖᯙ úÖ´Öê †Ö¤üß ÃÖÆü•Ö ¾Ö ÃÖÖ꯵ÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖßÖê ú¸üµÖÖÃÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ´Ö¤üŸÖ ú¸üßŸÖ †ÖÆêü. †Ö•Ö ¿ÖîÖ×Öú Öê¡ÖÖŸÖ ŸÖ¸ü ׿ÖÖúÖÓÖÖ
ÃÖÓ¯ÖæÖÔ †¬µÖÖ¯ÖÖ ÃÖÓÖÖúÖ“µÖÖ ¾Ö ‡Ó™ü¸üÖê™ü“µÖÖ ´Ö¤üŸÖßÖê †Ö¤üß ÃÖÆü•Ö
¾Ö ¯ÖϳÖÖ¾Öß Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ ú¸üŸÖÖ µÖêŸÖê. £ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ ŸÖê ×›üו֙ü¸ü ׿ÖÖÖ“Ö
†ÖÆêü. ×¾ÖªÖ£µÖÖÕÖß ¤êüÖᯙ †¿ÖÖ ×›ü•Öß™ü»Ö ׿ÖÖÖÖ“ÖÖ ¯Öã¸êü¯Öæ¸ü ±úÖµÖ¤üÖ
ú±ú ‘ÖêŸÖ»ÖÖ ¯ÖÖ×Æü•Öê.
†Ö•Ö ÃÖ¾ÖÔ“Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ‡Ó™ü¸üÖê™ü¾Ö¸üᯙ ÖãÖ»Ö,
µÖÖÆæü †¿ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ÃÖÓêúŸÖãÖôûÖÓ´Öãôêû ÃÖÆü•Ö ¾Ö †Ö¤üß úÖÆüß
×´Ö×Ö™üÖŸÖ ×´ÖôûÖê ¿ÖŒµÖ —ÖÖ»Öê †ÖÆêü. ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“Öê •ÖÖôêû
†Ö•Ö“µÖÖ µÖãÖÖŸÖ ‹¾Öœêü ‘Ö¼ü ×¾ÖÖ»Öê Öê»Öê †ÖÆêü úß †ÖŸÖÖ †Ö¯ÖÖ ÃÖ¾ÖÔþÖß ŸµÖÖŸÖ
Öã¸ü±ú™æüÖ Öê»ÖêÖ †ÖÆêüŸÖ. £ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ †Ö•Ö ÃÖÓÖÖúÖ“Öê –ÖÖÖ •µÖÖÓÖÖ
†ÖÆêü ŸµÖÖÓÖÖ“Ö ÃÖÖÖ¸ü ´ÆüÖÖ¾Öê »ÖÖÖê»Ö. ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ´Öãôêû ¯ÖÏŸµÖêú
Öê¡ÖÖŸÖ ¯ÖÏÖŸÖß ÆüÖêŸÖ †ÖÆêü.
´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ Æêü †Ö¬Öã×Öú úÖôûÖŸÖᯙ ¿ÖÃ¡Ö †ÖÆêü
¯Ö¸ÓüŸÖã †Ö•ÖÆüß úÖÆüß ´ÖÓ›üôûß ¾ÖµÖÖê´ÖÖÖÖÖãÃÖÖ¸ü ÃÖÓÖÖú ׿ÖúµÖÖÃÖ ¾Ö
´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“Öß †ÖêôûÖ ú¹ýÖ ‘ÖêµÖÖÃÖ ‘ÖÖ²Ö¸üŸÖÖŸÖ. ŸµÖÖÓÖÖ ŸÖê
†Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ •Ö´Öê»Ö úß ÖÖÆüß †¿Öß ³ÖߟÖß ¾ÖÖ™üŸÖê. ¯Ö¸ÓüÓŸÖã ÃÖÓÖÖúÖ“Öê ¾Ö
´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“Öê ¯ÖÏÖŸµÖ×Öú þֹý¯ÖÖŸÖᯙ –ÖÖÖ •ÖÖÖæÖ ‘ÖêÖê
†¾Ö‘Ö›ü ÖÖÆüß. †×ŸÖ¿ÖµÖ ÃÖÖ¬µÖÖ ¾Ö ÃÖÖ꯵ÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖßÖê †Ö•ÖÆüß †Ö¯ÖÖ
ÃÖÓÖÖú ÆüÖŸÖÖôûµÖÖ“Öê –ÖÖÖ ×´Öôû¾ÖŸÖÖÖÖ“Ö ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“µÖÖ
ÖÓ´ÖŸÖß •Ö´ÖŸÖß ×¿Öæú ¿ÖúŸÖÖê, ±úŒŸÖ ŸµÖÖÃÖÖšüß ‡“”ûÖ¿ÖŒŸÖß Æü¾Öß ¾Ö
†Ö¾Ö›üÆüß Æü¾Öß. ´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“µÖÖ •ÖÖôûµÖÖ´Ö¬µÖê ‹¾Öœêü ¸ü´ÖæÖ •ÖÖŸÖÖ, ×ú ÃÖÓ¯ÖæÖÔ •ÖÖ“Ö
†Ö¯Ö»µÖÖ ÃÖ³ÖÖê¾ÖŸÖß ÃÖÖ´ÖÖ¾Ö»Öê»Öê †ÖÆêü µÖÖ“ÖÖ †Öã³Ö¾Ö µÖêŸÖÖê.
úÖêÖŸµÖÖÆüß ¯ÖÏúÖ¸ü“Öß úÖ´Öê †Ö•Ö †Ö¯ÖÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“µÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü
†ÖòÖ»ÖÖ‡ÔÖ ¯Ö¬¤üŸÖßÖê ú¹ý ¿ÖúŸÖÖê, ¸êü»¾Öê, ²ÖÃÖ †Ö¸üÖÖ, ÖÖêú¸üß“Öê
†•ÖÔ, ¯Ö׸üÖÖ †•ÖÔ ²ÖòúÖÓ“Öê ¸üÖêÖß“Öê ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü, ÖòÃÖ ×ÃÖ»Öë›ü¸ü“Öß
´ÖÖ×ÆüŸÖß ×´Öôû¾Öæ ¿ÖúŸÖÖê, Û¾Æü×›ü†Öê úÖò±ú¸üÛÃÖÖ †ÖòÖ»ÖÖ‡ÔÖ
¤êü¾Ö¤ü¿ÖÔÖÖÃÖÖšüß ¤êüÖᯙ ´ÖÖ×ÆüŸÖ ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖŸÖᯙ ²Ö¤ü»Ö •ÖÖÖæÖ ‘ÖêÖê
´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê šü¸üŸÖê. †³µÖÖÃÖÎú´ÖÖŸÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ׸üŸÖ ˆ¯ÖÎú´ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö ׿ÖÖÖ ´ÖÓ›üôêû ¾Ö
×¾ÖªÖ¯ÖßšüÖÓÖß êú»Öê»ÖÖ ×¤üÃÖŸÖ †ÖÆêü. ÃÖÖê¿Ö»Ö Öê™ü¾ÖÔ×ÎÓúÖ“ÖÖ ÃÖÓ¯ÖæÖÔ
ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ ²ÖÖê»Ö²ÖÖ»ÖÖ †ÖÆêü. ±êúÃÖ²Öãú, Û¾™™ü¸ü ¾Ö ‡ŸÖ¸ü ÃÖÓ¾ÖÖ¤ü
ÃÖÖ¬ÖÖÖ“µÖÖ ÃÖÓêúŸÖ ãÖôûÖ´Öãôêû ‹ú Ö¾Öê †Ö³ÖÖÃÖß •ÖÖ ŸÖµÖÖ¸ü —ÖÖ»Öê †ÖÆêü
ŸµÖÖ“Öê ÖߟÖß×ÖµÖ´ÖÆüß ¾ÖêÖôêû †ÖÆêüŸÖ. ¸üÖ•ÖúÖ¸üÖ, ÃÖ´ÖÖ•ÖúÖ¸üÖ µÖÖ¾Ö¸ü
ŸÖê ¯ÖϳÖÖ¾Ö ¯ÖÖ›üŸÖ †ÖÆêüŸÖ. ôÖÖ™Ôü±úÖêÖ´Öãôêû ŸÖ¸ü ‡Ó™ü¸üÖê™ü“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü Öæ¯Ö“Ö ¾ÖÖœü»ÖÖ
†ÖÆêü. ŸµÖÖ´Öãôêû úÖôûÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü †Ö¯ÖÖ ¸üÖ×Æü»ÖÖê ÖÖÆüß ŸÖ¸ü ŸµÖÖ“ÖÖ
£ÖÖê›üÖ²ÖÆãŸÖ ¯Ö׸üÖÖ´Ö †Ö¯Ö»µÖÖ ¤îüÖÓפüÖ •Öß¾ÖÖÖ¾Ö¸ü ÆüÖêÖÖ¸ü †ÖÆêü.
´ÖÖÖ“µÖÖ ×¯ÖœüߟÖᯙ úÖÆüàÖÖ †•ÖæÖÆüß µÖÖ ¾ÖêÖÖ¿Öß •Öãôû¾ÖæÖ ‘ÖêÖê •Ö›ü
•ÖÖŸÖ †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö Ö¾ÖßÖ ×¯ÖœüßÖê ´ÖÖ¡Ö µÖÖ ÃÖÖôûµÖÖ¿Öß
¾ÖêÖÖÖê •Öãôû¾ÖæÖ ‘ÖêŸÖ»Öê †ÃÖê Ö¾Æêü ŸÖ¸ü ŸµÖÖŸÖ úÖî¿Ö»µÖê ¯ÖÏÖ¯ŸÖ êú»Öß
†ÖÆêüŸÖ. ŸµÖÖŸÖæÖ ‹ú Ö¾ÖßÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ÃÖÓÃéúŸÖß ×¾Öú×ÃÖŸÖ
—ÖÖ»Öß †ÖÆêü.
´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ úÖµÖ¤üÖ 2000 :- Law of Information Technology-2000
ÃÖÓÖÖÖ“Öß
×ÖÙ´ÖŸÖß ¾Ö ŸµÖÖŸÖæÖ ×¾Öú×ÃÖŸÖ ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ¾Ö ÃÖ¾ÖÔ“Ö Öê¡ÖÖŸÖ †Ö¯Ö»Öß ‹ú
¾ÖêÖôûß †ÖêôûÖ ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üŸÖ †ÖÆêü. 1. ¿ÖîÖ×Öú Öê¡ÖÖŸÖ
ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖÖê ´Öã»ÖÖÓÖÖ ¾ÖÖ“ÖÖÖ»ÖµÖÖ“ÖÖ ×¾ÖÃÖ¸ü ¯ÖÖ›ü»ÖÖ ¯ÖÖ ´Öã»ÖÖÓÖÖ
²ÖÆãü×¾Ö¬Ö ´ÖÖ×ÆüŸÖß ‹úÖ“Ö ×šüúÖÖß ÃÖÓú×»ÖŸÖ ú¹ýÖÆüß ×´ÖôûÖ»Öß .
2. ²Öò×úÖ
Öê¡ÖÖŸÖ ŸÖ¸ü ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“ÖÖ ±úÖ¸ü ´ÖÖêšüÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ †Ö•Ö †Ö¯ÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ²Ö‘ÖŸÖ
†ÖÆüÖêŸÖ ¾Ö ŸµÖÖ“Öê ±úÖµÖ¤êüÆüß ˆ¯Ö³ÖÖêÖŸÖ †ÖÆüÖêŸÖ.
3 )
†Ö¸üÖêµÖ Öê¡ÖÖŸÖÆüß µÖÖ ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“ÖÖ ±úÖ¸ü ´ÖÖêšüÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ †Ö•Ö †Ö¯ÖÖ
ÃÖ¾ÖÔ ²Ö‘ÖŸÖ †ÖÆüÖêŸÖ ¾Ö ŸµÖÖ“Öê ±úÖµÖ¤êüÆüß ˆ¯Ö³ÖÖêÖŸÖ †ÖÆêüŸÖ.
4 ) ¸êü»¾Öêê“Öê
†Ö¸üÖÖ †ÃÖÖê, ²ÖÃÖ“ÖÖ ¯ÖϾÖÖÃÖ †ÃÖÖê, ×ÃÖÖê´ÖÖ“Öê ןÖúß™ü †ÃÖÖê ¾ÖÖ
†Ö¾Ö›üŸµÖÖ ÖÖª ¯Ö¤üÖ£ÖÖÕ“Öß ´ÖÖÖÖß ú¸üÖµÖ“Öß †ÃÖÖê ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ ÃÖ¾ÖÔ“Ö
Öê¡ÖÖŸÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ´Ö¤üŸÖß»ÖÖ †Ö»Öê †ÖÆêü.
ŸÖ¸ü ¾ÖêÖ¾ÖêÖôûµÖÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖÓ“µÖÖ úÖµÖ¤êü¿Ö߸ü
¯ÖæŸÖÔŸÖêÃÖÖšüß úÖµÖªÖ“Öß Ö¸ü•Ö Æüß †ÖÆêü“Ö. úÖ¸üÖ ÃÖ´Ö•ÖÖ ŸÖã´Æüß
‡Ó™ü¸üÖê™ü´ÖÖ±ÔúŸÖ ןÖúß™ü úÖœü»Öê ¾Ö ¯ÖÏŸµÖÖ ¯ÖϾÖÖÃÖÖŸÖ ŸÖê ןÖúß™ü
†¾Öî¬Ö šü¸ü¾Ö»Öê Öê»Öê ŸÖ¸ü úÖµÖ ÆüÖê‡Ô»Ö ?
ŸÖã´Æüß ‡Ó™ü¸üÖê™ü ²ÖÑ×úÖ ´ÖÖ±ÔúŸÖ ŸÖã´Ö“µÖÖ“Ö ÖÖŸµÖÖŸÖ úÖÆüß
¸üŒú´Ö ¾ÖôûŸÖß êú»Öß. ¯ÖÖ ŸÖß ¸üŒú´Ö †Ã¾ÖßéúŸÖ ú¹ýÖ ²ÖÑêúÖê ÃÖ´Ö•ÖÖ
“Öêú ¾ÖÖ¯ÖÃÖ ¯ÖÖšü¾Ö»Öê ŸÖ¸ü úÖµÖ ÆüÖê‡Ô»Ö ? µÖÖ †¿ÖÖ“Ö ¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ˆ¤ü³Ö¾ÖÖÖ·µÖÖ
¾ÖÖ¤üÖ»ÖÖ úÖµÖ¤êü¿Ö߸ü ¯ÖÏ×ÎúµÖêŸÖ †ÖÖµÖÖÃÖÖšüß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ
úÖµÖ¤üÖ ÃÖÖ 2000 ´Ö¬µÖê ×Ö´ÖÖÔÖ ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. úÖêÖŸµÖÖÆüß
¯ÖÏúÖ¸ü“µÖÖ ‡»ÖꌙÒüÖò×Öú ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖ´ÖÖ±ÔúŸÖ ›üÖ™üÖ“Öß •Öê£Öê ¤êü¾ÖÖÖ‘Öê¾ÖÖÖ ‘Ö›üŸÖê
ן֣Öê ן֣Öê Øú¾ÖÖ ŸÖŸÃÖ´Ö ÃÖ¾ÖÔ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖÓÃÖÖšüß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ
úÖµÖ¤üÖ 2000 »ÖÖÖæ ¯Ö›üŸÖÖê. µÖÖ´Ö¬µÖê ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏúÖ¸ü“Öê ÃÖÓÖÖúßµÖ
¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü, ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ´ÖÖ±ÔúŸÖ êú»µÖÖ Öê»Öê»Öê ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü, ‡Ô´Öê»Ö´ÖÖ±ÔúŸÖ
êú»Öê Öê»Öê»Öê ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸,ü ²ÖÑêú“µÖÖ ‹™üß‹´Ö ´ÖÖ±ÔúŸÖ êú»Öê»Öê ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü,
Îêú×›ü™ü úÖ›Ôü Øú¾ÖÖ ›êüײ֙ü úÖ›Ôü ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸ü µÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö
ÆüÖêŸÖÖê.
£ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ ´ÆüÖ•Öê
ו֣Öê ו֣Öê ÃÖÓÖÖúÖ“ÖÖ ÃÖÓÖÖúßµÖ ¯ÖÏÖÖ»Öß“ÖÖ Øú¾ÖÖ ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö
±úÖêÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü êú»µÖÖ •ÖÖŸÖÖê ן֣Öê ן֣Öê ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ úÖµÖ¤üÖ
2000 “ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü êú»ÖÖ •ÖÖ‰ú ¿ÖúŸÖÖê.
µÖÖ
³ÖÖÖÖŸÖ †Ö¯ÖÖ µÖÖ úÖµÖªÖ“Öê ´ÖãµÖ ˆ§êü¿Ö ÆüÖ ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖ»ÖÖ
´ÖÖµÖŸÖÖ ¤êüÖê ¾Ö ŸµÖÖ´Öãôêû ‡»ÖꌙÒüÖ×Öú ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖÓ“ÖÖ •ÖÖßÖßŸÖ •ÖÖßÖ
¯ÖÏÃÖÖ¸ü ú¸üÖê ÆüÖ †ÖÆêü. úÖ¸üÖ ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖÖ“µÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üÖ´Öãôêû ÃÖ¾ÖÖÕ“Öê“Ö
†ÖµÖã嵅 †×¬Öú ÃÖãÖú¸ü ÆüÖêµÖÖÃÖ ´Ö¤üŸÖ ×´ÖôûŸÖê. µÖÖŸÖ ‹ãúÖ 94
ú»Ö´ÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö †ÃÖæÖ ŸµÖÖŸÖᯙ ´ÖãµÖ ú»Ö´Öê ÖÖ»Öᯙ ¯ÖÏ´ÖÖÖê
* ú»Ö´Ö ‹ú Æêü µÖÖ úÖµÖªÖ“Öß ¾µÖÖ¯ŸÖß ¤ü¿ÖÔ×¾ÖŸÖê.
* ú»Ö´Ö ‹ú ¯ÖÏ´ÖÖÖê µÖÖ úÖµÖªÖ“Öß ¾µÖÖ¯ŸÖß
ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ( •Ö´´Öæ úÖ¿´Ö߸üÃÖÆü) †Ûß֟¾ÖÖŸÖ †ÖÆêü ¾Ö µÖÖ
úÖµÖªÖ†¾ÖµÖê ÃÖ´Ö•ÖÖ ³ÖÖ¸üŸÖÖ²ÖÖÆêü¹ýÖÆüß úÖÆüß ÖãÆüÖ µÖÖ úÖµÖªÖŸÖß»Ö
ú»Ö´ÖÖŸÖ ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü ÆüÖêÖÖ¸ü †ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü ŸÖÖê ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ ¤üÖÖ»Ö ú¸üµÖÖŸÖ
µÖê‰ú ¿ÖúŸÖÖê. ÆüÖ úÖµÖ¤üÖ ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ÃÖÓÃÖ¤êü´ÖÖ±ÔúŸÖ ¯ÖÖ׸üŸÖ êú»ÖÖ Öê»ÖÖ
†ÖÆêü.
* ú»Ö´Ö
¤üÖêÖ Æêü µÖÖ úÖµÖªÖŸÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü»µÖÖ Öê»Ö껵ÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¿Ö²¤üÖÓ“Öß ¾µÖÖµÖÖ
†×¬Öú ×¾ÖßÖéŸÖ¯ÖÖê ú¸üŸÖê. úÖµÖªÖ¾ÖµÖê ÃÖÓÖÖú ´ÆüÖ•Öê úÖµÖ ? ›üÖ™üÖ
´ÆüÖ•Öê úÖµÖ ? ‡Ó™ü¸üÖê™ü òú±êú ´ÆüÖ•Öê úÖµÖ ? µÖÖ ¿Ö²¤üÖÓ“µÖÖ ¾µÖÖµÖÖ
¯ÖæÖÔ¯ÖÖê •ÖÖÖæÖ ‘ÖêµÖÖÃÖÖšüß ú»Ö´Ö ¤üÖêÖ †Ûß֟¾ÖÖ“ÖÖ †Ö»Öê †ÖÆêü.
*ú»Ö´Ö
ŸÖßÖ Öê ²Öê“ÖÖôûßÃÖ µÖÖ ú»Ö´ÖÖÓ´Ö¬µÖê ÃÖã¸ü×ÖŸÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖÃÖÖšüß úÖµÖ
ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ ú¸üÖ¾µÖÖŸÖ ´ÆüÖ•Öê“Ö ×›üו֙ü»Öü ×ÃÖÖê“Ö¸ü, ‡»ÖꌙÒüÖ×Öú
×ÃÖÖê“Ö¸ü µÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ“Öß ÃÖ×¾Ößָü ú»Ö´Öê †ÖÆêüŸÖ. ´ÆüÖ•Öê“Ö ×›üו֙ü»Ö
×ÃÖÖê“Ö¸ü úÖêÖ ¤êü‰ú ¿ÖúŸÖê, ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¯ÖÏ×ÎúµÖÖ ÃÖ¸üúÖ¸ü ú¿ÖÖ ¯ÖæÖÔ
ú¸êü»Ö ? ŸµÖÖÓÖÖ †Öã³Ö¾Ö úÖµÖ †ÃÖ¾ÖÖ ? ŸµÖÖÓ“µÖÖ¾Ö¸ü ÃÖ¸üúÖ¸üß ×ÖµÖÓ¡ÖÖ úÃÖê šêü¾Ö»µÖÖ
•ÖÖ‡Ô»Ö. ŸµÖÖÃÖÖšüß ÃÖÙ™ü±úÖµÖàÖ ‹ê£ÖÖê׸ü™üß ¾Ö Óú™ÒüÖê»Ö¸ü µÖÖÓ“Öß Öê´ÖÖæú
ú¿Öß ÆüÖê‡Ô»Ö ¾ÖÖî¸êü ²ÖÖ²ÖŸÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü †ÖÆêü. * ú»Ö´Ö
²Öê“ÖÖôûßÃÖ ŸÖê ÃÖ¢Öê“ÖÖôûßÃÖ µÖÖ´Ö¬µÖê ÃÖÓÖÖßµÖ ×¤ü¾ÖÖÖß ú»Ö´ÖÖÓ“ÖÖ
†ÓŸÖ³ÖÖÔ¾Ö †ÖÆêü. ÃÖÓÖÖúßµÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖŸÖᯙ ¯ÖÏú¸üÖ ÃÖ´Ö•ÖÖ ×¤ü¾ÖÖÖß Ã¾Ö¹ýü¯ÖÖ“Öß
†ÃÖŸÖß»Ö,
µÖÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ úÖµÖ¤üÖ 2000 ´Ö¬µÖê ‹æúÖ
13 ¯ÖÏú¸üÖ †ÃÖæÖ ŸµÖÖŸÖ 91 ú»Ö´ÖÓ †ÖÆêüŸÖ. ÃÖÖµÖ²Ö¸ü ÖãÆêü²ÖÖ¸ü×¾Ö¹ý¬¤ü
úÖ¸ü¾ÖÖ‡Ô ú¸üµÖÖ“Öê Öê´Öêú †×¬ÖúÖ¸ü ãúÖÖ»ÖÖ †ÖÆêüŸÖ. ŸµÖÖŸÖ »ÖÖµÖÃÖÃÖ
¤êüÖÓ, ÖÖúÖ¸üÖÓ, ÃÖÖµÖ²Ö¸ü †×¯Ö»Ö µÖÖµÖÖ׬Öú¸üÖ, ³ÖÖ¸üŸÖÖ²ÖÖÆêü¸üß»Ö
ÖãÆüµÖÖÓÃÖÖšüß †ÃÖ»Öê»Öß úÖµÖ¤êü¿Ö߸ü ŸÖ¸üŸÖæ¤ü µÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö †ÖÆêü.
¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ÃÖã¸üÖꓵÖÖ ¤éü™üßÖê †ÃÖ»Ö껵ÖÖ ÖÖê¯ÖÖßµÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß“Öê ´ÖÆüŸ¾Ö
†Ö×Ö ŸµÖÖ“Öê ˆ»»Ö‘ÖÓÖ —ÖÖ»µÖÖÃÖ úÖµÖ úÖ¸ü¾ÖÖ‡Ô ú¸üŸÖÖ µÖê‡Ô»Ö, µÖÖ“ÖÖÆüß
µÖÖ úÖµÖªÖŸÖ ˆ»»ÖêÖ †ÖÆêü. µÖÖ׿־ÖÖµÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ (¯ÖÏ´ÖÖÖÖ
¯ÖÏÖ׬Öú¸üÖ) ×ÖµÖ´Ö 2000 †ÖÛÖ ÃÖÖµÖ²Ö¸ü ×¾Ö×ÖµÖÖ †×¯Ö»Ö µÖÖµÖÖ׬Öú¸üÖ,
(úÖµÖÔ¯Ö¬¤üŸÖß) 2000 µÖÖ×¾ÖÂÖµÖßÆüß ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öß †ÖÆêü.
ÃÖÖµÖ²Ö¸ü ÖãÆüµÖÖÓÖÖ †ÖôûÖ ‘ÖÖ»ÖµÖÖÃÖÖšüß ŸÖµÖÖ¸ü ú¸üµÖÖŸÖ
†Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß ŸÖÓ¡Ö–ÖÖÖ úÖµÖ¤üÖ 2000 µÖÖ»ÖÖ ÃÖÓÃÖ¤êüÖê 9 •ÖæÖ 2000
¸üÖê•Öß ´ÖÓ•Öæ¸üß ×¤ü»Öß. ‡»ÖꌙÒüÖò×Öú ´ÖÖ¬µÖ´ÖÓ †Ö×Ö ‡»ÖꌙÒüÖò×Öú
µÖÓ¡ÖÖ꾤üÖ¸êü ¤êü¾ÖÖÖ‘Öê¾ÖÖÖ ÆüÖêÖÖ·µÖÖ ŸÖ¯Ö׿ֻÖÖÃÖÓ²Ö¬Öß µÖÖ úÖµÖªÖ“µÖÖ
úÖêŸÖ úÖÆüß ×ÖúÂÖ šü¸ü¾ÖµÖÖŸÖ †Ö»Öê †ÖÆêüŸÖ. ŸµÖÖ´Öãôêû ²ÖÑ×úÖ †Ö×Ö
†µÖ ¾µÖ¾ÖÆüÖ¸üÖÃÖÖšüß úÖÖ¤üÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ú¸üµÖÖ“µÖÖ ¯ÖÖ¸Óü¯Ö׸üú
¯Ö¬¤üŸÖß‹ê¾Ö•Öß ±òúŒÃÖ, ‡Ô ´Öê»Ö µÖÖ ‡»ÖꌙÒüÖò×Öú ¯Ö¬¤üŸÖß“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü
ú¸üŸÖÖÖÖ ‘Ö›üÖÖ·µÖÖ ÖãÆüÖ×¾Ö¸üÖê¬ÖÖŸÖ µÖÖ úÖµÖªÖ“ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÖ ú¸üµÖÖŸÖ
µÖêŸÖÖê. ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¯Öã¸üÖ¾ÖÖ úÖµÖ¤üÖ 1872‹ ²ÖÑúÃÖÔ ²ÖãŒÃÖ (¯Öã¸üÖ¾ÖÖ
úÖµÖ¤üÖ, 1891 †Ö×Ö ×¸ü—ÖÔ¾Æü ²Öòú †Öò±ú ‡Ó×›üµÖÖ úÖµÖ¤üÖ 1934 µÖÖÃÖÆü
³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ¤Óü›ü ÃÖÓ×ÆüŸÖêŸÖ (†ÖµÖ ¯Öß ÃÖß ) ¤ãü¹ýÃŸÖ ú¸üµÖÖ“ÖÖ ´Öã¤ü¤üÖ µÖÖ
úÖµÖªÖŸÖ ÃÖ´ÖÖ×¾Ö™ü ú¸üµÖÖŸÖ †»ÖÖ †ÖÆêü.
टिप्पण्या
टिप्पणी पोस्ट करा